5 stycznia przypada kolejna rocznica urodzin Konrada Adenauera. Kim był polityk urodzony dokładnie 5 stycznia 1876 roku w Kolonii?
Wieloletni burmistrz Kolonii, wieloletni kanclerz Republiki Federalnej Niemiec, założyciel CDU, zaangażowany także w proces integracji europejskiej. Skupmy się właśnie na jego działalności w polityce europejskiej.
Adenauer jest zaliczany do grona „ojców „ojców założycieli” zjednoczonej Europy. Nazywamy tak grupę europejskich polityków i działaczy, których działania i zaangażowanie doprowadziły do powstania Wspólnot Europejskich. W zależności od opinii i źródeł mówi się o kilku, kilkunastu, lub nawet 20 osobach¹.
Na postać Adenauera i ogólnie twórców zjednoczonej Europy zwrócił uwagę profesor Jerzy Chodorowski, świadom, jak powszechne (także na prawicy) jest myślenie o tym, że w planach „ojców założycieli” (takich jak chadecy: Adenauer, Alcide De Gasperi i Robert Schuman) zjednoczona Europa miała być chrześcijańska oraz, że miał być to luźny związek państw, nie ograniczający suwerenności poszczególnych członków, a dopiero następcy i kontynuatorzy dzieła owej trójki chadeckiej odeszli od tych założeń ².
Chodorowski wskazuje na ważne pojęcia:
• ideologów (którzy tworzą doktrynalną podstawę dla postulowanych zmian, kładą ideologiczne podwaliny pod wysunięty cel),
• „twórców architektów” (którzy przekładają to na konkretny i szczegółowy plan, proponują akty prawne w celu stworzenia nowych instytucji społecznych, wpływają na konkretne osoby u przedstawiają im cały plan do realizacji),
• realizatorów (którzy mają za zadanie wprowadzić ten plan w życie).
Adenauera, De Gasperiego i Schumana, zalicza do ostatniej grupy. Wszyscy byli wyłącznie realizatorami planu otrzymanego do wykonania od kogo innego, a dokładnie od masonów i socjalistów ³. Poza tym, zdaniem Chodorowskiego, Adenauer nie miał ani ponad, ani za sobą żadnej szarej eminencji (podczas gdy Schumanem „opiekował się” Jean Monnet, a De Gasperim – Józef Retinger ⁴.
Jako ideologów i „twórców architektów” profesor Chodorowski wskazuje Richarda Coudenhove-Kalergiego i Jeana Monneta. Obaj byli masonami wysokiego stopnia, a zatem wrogami Kościoła, i obaj do realizacji swoich planów paneuropejskich posługiwali się chrześcijańską demokracją ⁵. Ponadto zdaniem Jana Pomiana (sekretarza Józefa Retingera) ludzie tacy jak Schuman, Adenauer, De Gasperi nie bali się federacji, to ich nie przerażało ⁶.
Co łączyło Coudenhovego i Adenauera? Pierwszy z nich w 1923 roku opublikował „Paneuropę”, gdzie sformułował nowoczesną formę doktryny połączenia państw europejskich w federację. Pisał o utworzeniu Stanów Zjednoczonych Europy na modłę Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, a po II wojnie światowej wystąpił z projektem utworzenia federacji europejskiej (jednego państwa!) w ramach ONZ. Serce Europy (z niemieckiego „Kern Europa”) miały stanowić Francja i Niemcy. Celem realizacji Paneuropy w 1923 r. powołano wspomnianą Unię Paneuropejską (organizację na rzecz zjednoczenia Europy) z oddziałami niemal w każdym europejskim kraju ⁷. Wśród działaczy Unii Paneuropejskiej wymienia się m. in. polityków, uważanych dziś za „ojców założycieli” takich jak właśnie Adenauer ⁸.
Zdaniem Jerzego Chodorowskiego poglądy polityczne Adenauera ukształtował pangermanizm (który „wiąże w jedną całość wszystkie momenty jego życia politycznego”) i przekonanie o wiodącej roli Niemiec wśród narodów Europy. Realizacji tej idei podporządkował swoją akceptację uniwersalizmu chrześcijańskiego i udział w chrześcijańskich partiach politycznych oraz swą działalność na rzecz utworzenia Paneuropy ⁹.
Profesor stwierdził, że nie było sprzeczności pomiędzy nacjonalizmem Adenauera a jego rozumieniem Paneuropy. Przywołał też ankietę Coudenhovego z 1926 r., na którą odpowiedział także Adenauer, stwierdzając, że uważa utworzenie Stanów Zjednoczonych [Europy] za konieczne lecz dodał, że „realizacja Stanów Zjednoczonych Europy jest wprawdzie możliwa, ale nie obecnie” ¹º. Mogło chodzić o to, że powstanie Paneuropy musi poprzedzić jakaś forma unii Niemiec z Francją ¹¹.
Częściowo zrealizowała to Europejska Wspólnota Węgla i Stali, powołana w 1952 roku. O jej założeniach mówił Robert Schuman 9 maja 1950 roku. Wygłoszony wtedy tak zwany „plan Schumana” był faktycznie planem Monneta, a chadek Schuman (wówczas szef francuskiego MSZ) otrzymał go już tylko do realizacji. Powstał zalążek przyszłego ponadnarodowego państwa europejskiego – dalekiego od chrześcijańskiej wizji luźnego związku państw narodowych. Sam Monnet we Wspomnieniach pisał, że „Wspólnota Europejska jest tylko etapem na drodze do zorganizowanego świata jutra” ¹². W komunikacie z obrad nad projektem utworzenia EWWiS Monnet ogłosił, że (poza i ponad węglem i stalą) traktat kładzie fundamenty pod federację europejską, a władza ponadnarodowa jest najlepszym środkiem rozwiązywania problemów ekonomicznych i pierwszym ruchem w kierunku federacji ¹³.
Adenauer określał EWWiS jako projekt o znaczeniu przede wszystkim politycznym, a nie gospodarczym. Pisał też że „partnerzy układu byli jednomyślni, co do tego, że konieczne będą dalsze wysiłki zmierzające do utworzenia gospodarczo i politycznie zjednoczonej Europy poprzez zwiększenie liczby wspólnych instytucji” ¹⁴.
Jak wyjaśnia Christopher Story, ,,Niemcy dążą do zjednoczenia Europy nie dla dobra reszty Europy, ale celem osiągnięcia swych własnych, regionalnych zamierzeń geopolitycznych” ¹⁵.
W 1951 r. minister handlu w rządzie Adenauera dr Seebolm pytał „Czy wolna Europa chce się przyłączyć do Niemiec?”. Mówił o Niemczech jako o „sercu Europy” i o tym, że to członki organizmu powinny się dostosować do serca, a nie na odwrót. W tym samym roku Adenauer miał uznawać utworzenie Europy silnej ekonomicznie i politycznie za „jedyną drogę prowadzącą do odzyskania przez Niemcy wschodnich terytoriów” ¹⁶.
Żródła:
¹ Przykładowe zestawienia: Ojcowie założyciele Unii Europejskiej – od nich się zaczęło; Pionierzy Unii Europejskiej; Pionierzy Unii Europejskiej. Różne są też nazwy tej grupy (np. Ojcowie integracji europejskiej, Ojcowie Zjednoczonej Europy, Ojcowie Założyciele Wspólnot Europejskich lub też Ojcowie Założyciele Unii Europejskiej).
² J. Chodorowski, Kto kogo prowadzi? Szkice o zjednoczeniu Europy i globalizmie, Poznań 2003, s. 9-10.
³ Tamże, s. 11.
⁴ Tenże, Rodowód ideowy Unii Europejskiej, Krzeszowice 2005, s. 261.
⁵ Tenże, Kto kogo prowadzi?…, s. 11.
⁶ Wywiad K. Bobińskiego z J. Pomianem w : „Unia i Polska”, 9 X 2000, s. 12.
⁷ R. Coudenhove-Kalergi, PanEuropa, Wiedeń 1923, s. 151-154; tenże, Weltmacht Europa, Stuttgart 1971,
s. 111-112; 136-139; tenże, Kampf um Europa. Aus meinem Leben, Zurych 1949, s. 102.
⁸ Richard Coudenhove-Kalergi i idea paneuropejska w okresie międzywojennym, prof. Adam Wielomski (film na kanale Instytutu Dziedzictwa Europejskiego Andegavenum) (od minuty 17:20); por. History of PEU.
⁹ Jednym ze źródeł jest: Ch. Story, The European Union Collective Enemy of its Member States, Londyn, Nowy Jork 2002, s. 191-197.
¹º R. Coudenhove-Kalergi, Kampf um Europa…, s. 103.
¹¹ J. Chodorowski, Rodowód ideowy…, s. 261.
¹² J. Monnet, Memoirs, Nowy Jork 1978, s. 524.
¹³ Tamże, s. 322, 326.
¹⁴ Pierwsza wypowiedź pochodzi z przemówienia w Bundestagu z czerwca 1950 r. (za J. Monnet, Memoirs, 319-320), druga z jego Wspomnień (Errinerungen, 1967), s. 23.
¹⁵ Ch. Story, The European Union…, s. 196.
¹⁶ J. Chodorowski, Kto kogo prowadzi? …, s. 15.
